Stanisław Grodziski 1929-2020
9 czerwca 2020 r., w Kolegiacie Św. Anny, a następnie na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie pożegnaliśmy Pana Profesora Stanisława Grodziskiego, wybitnego uczonego, twórcę, a następnie przez wiele lat kierownika Pracowni Wydawnictw Źródłowych.
Stanisław Grodziski, emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, urodził się w 1929 r. w Prusach k. Krakowa, w rodzinie prawniczej. W 1951 r. ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Z Uniwersytetem Jagiellońskim związana była od samego początku jego kariera naukowa: w 1959 r. doktoryzował się, w 1963 r. odbył się przewód habilitacyjny, w 1972 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś w 1979 r. profesora zwyczajnego. Już podczas studiów uzyskał stanowisko zastępcy asystenta w Katedrze Powszechnej Historii Prawa, następnie asystenta, a od 1953 r. starszego asystenta w zespole Katedr Historyczno-Prawnych. Od 1955 r. zatrudniony jako adiunkt, od 1964 docent, od 1972 jako profesor nadzwyczajny, zaś 1979 r. profesor zwyczajny.
Stanisław Grodziski pełnił w Uniwersytecie Jagiellońskim liczne funkcje, m.in. kierował Zawodowym Studium Administracyjnym, Zakładem Historii Państwa i Prawa Polskiego, Katedrą Powszechnej Historii Prawa, Pracownią Wydawnictw Źródłowych. Od 1978 r. pełnił obowiązki dziekana Wydziału Prawa i Administracji, a w latach 1987–1990 był prorektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po przejściu na emeryturę jest wciąż związany z Uniwersytetem – prowadzi seminarium magisterskie z historii państwa i prawa oraz sprawuje opiekę naukową nad doktorantami.
Wchodził w skład komitetów redakcyjnych renomowanych czasopism naukowych, m.in. „Czasopisma Prawno-Historycznego”, „Polskiego Słownika Biograficznego”, „Kwartalnika Prawa Prywatnego”, „Archivum Iuridicum Cracoviense”, „Krakowskich Studiów Prawniczych”.
Był członkiem wielu krajowych i zagranicznych organizacji naukowych: Societé d’Historie du Droit, Commission Internationale pour l’Historie des Assembles d’Etats. Należy do polskiego PEN-Clubu. Wchodził w skład Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Historycznego, był członkiem Komisji Prawniczej i Komisji Historycznej krakowskiego oddziału PAN.
W latach 1994–2000 był wiceprezesem reaktywowanej przy jego ogromnym zaangażowaniu Polskiej Akademii Umiejętności, do końca życia pozostawał członkiem czynnym tej instytucji (Wydział Historyczno-Filozoficzny), a także członkiem Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Uczestniczył również w pracach Komitetu Badań Naukowych oraz, bardzo aktywnie, Centrum Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności.
Profesor Stanisław Grodziski należy do nielicznego grona najwybitniejszych polskich historyków prawa i ustroju, a jego znakomity dorobek naukowy wszedł na stałe do kanonu podstawowych dzieł w zakresie uprawianej przez niego dyscypliny. Dorobek ten oceniany jest bardzo wysoko nie tylko w Polsce, ale również poza jej granicami, gdzie często publikował swe prace, czego dowodzą zagraniczne nagrody i wyróżnienia za pracę naukową, m.in. austriacka nagroda państwowa im. Antona Gindleya (1993), nagrody ministerialne, nagroda Miasta Krakowa. W 2002 r. uzyskał godność doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego oraz profesora honorowego UJ.
W twórczości naukowej Stanisława Grodziskiego wyróżnić można kilka ważnych nurtów badawczych, obejmujących studia nad statusem prawnym społeczeństwa polskiego, dzieje kultury prawnej, politykę gospodarczą i jej wpływ na ustrój państwa, biogramy i sylwetki prawników, uczonych, władców. Te szerokie zainteresowania przyniosły monografie „Ludzie luźni. Studium z historii państwa i prawa polskiego” (1961), „Obywatelstwo w szlacheckiej Rzeczypospolitej” (1963), „Z dziejów staropolskiej kultury prawnej” (2004).
Osobnym, ważnym nurtem badawczym są studia nad ustrojem Galicji. Ich rezultatem stała się obszerna i unikalna monografia „Historia ustroju politycznego i prawnego Galicji 1772–1848” (1971). Praca ukazująca na szerokim tle porównawczym, z wykorzystaniem badań czeskich i austriackich, szerokie spektrum zagadnień ustrojowych, prawnych, społecznych nie straciła do dziś swej aktualności, podobnie jak materiały źródłowe w 2 tomach „Sejmu Krajowego Galicyjskiego 1861–1914 (1994, wyd. 2 Kraków 2018). Zainteresowania dziejami ziem polskich pod panowaniem Habsburgów przyniosły wiele wartościowych rozpraw, artykułów naukowych, a także monografii o charakterze popularnonaukowym (m.in. „Franciszek Józef I”, „Habsburgowie”), czyniących z Autora najlepszego znawcę przeszłości ustrojowej i prawnej Galicji. Dały także znakomity udział w syntezie „Historii państwa i prawa polskiego” – zarówno w t. III „Od rozbiorów do Wiosny Ludów” (1981), jak też t. IV „Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa (1982, wspólnie z innymi, na podstawie materiałów K. Grzybowskiego).
Bardzo ważne miejsce w twórczości profesora Grodziskiego zajmowała działalność w dziedzinie edycji źródeł. W serii „Pomniki prawa polskiego” opracował i wydał księgi wiejskie m.in. „Księgę sądową klucza jazowskiego (1663-1803)” (1967), „Akta w sprawach chłopskich hrabstwa tarnowskiego” (1970). Przygotował do edycji „Chronografię albo Dziejopis żywiecki” (1987, 2005), „Charta Leopoldina” . Jego wielką zasługą jest wydanie 2 tomów materiałów Sejmu Krajowego Galicyjskiego za lata 1861–1914 (1994). Od wielu lat, przy współpracy m.in. prof. dr hab. Wacława Uruszczaka, Ireny Dwornickiej oraz młodszego pokolenia uczniów pracował nad monumentalną edycją staropolskich źródeł sejmowych, „Volumina Constitutionum”, wydawanych przez Wydawnictwo Sejmowe. „Volumina Constitutionum” stanowią bezcenny wkład w gromadzenie wiedzy na temat polskiego dziedzictwa prawnego i kulturowego.
Profesor Stanisław Grodziski był także świetnym dydaktykiem, wychowawcą wielu roczników studentów Wydziału Prawa i Administracji UJ. Obdarzony umiejętnością dokonywania przejrzystej syntezy, prowadził wykłady cieszące się zawsze ogromną popularnością. Potrafi mówić z ogromną lekkością, przekazywać w sposób niezrównany i zapadający na zawsze w pamięci najbardziej złożone problemy. Podsumowaniem wieloletnich doświadczeń dydaktycznych stał się znakomity, cieszący się w środowiskach uniwersyteckich niesłabnącym uznaniem podręcznik „Porównawcza historia ustrojów państwowych”. Głęboka analiza naukowa została w nim wzbogacona o warstwę licznych i barwnych informacji, a niekiedy anegdot, ukazujących pełny obraz codzienności i złożonych stosunków społecznych, kulturalnych, stanowiących tło przemian ustrojowo-politycznych. Doprowadził do reedycji „Wykładów z historii państwa i prawa na zachodzie Europy” Stanisława Estreichera (2000, wyd. II rozszerzone). Do tej grupy zaliczyć można także opracowany przez Stanisława Grodziskiego tom 6 „Wielkiej Historii Polski”: „Polska w czasach przełomu. 1764-1815” (1999).
Ważnym nurtem w dorobku Stanisława Grodziskiego były opracowania o charakterze popularnonaukowym. Prace tak ważne, jak „W Królestwie Galicji i Lodomerii” (1976), w barwny, a zarazem rzetelny pod względem naukowym sposób ukazują ustrojowe dzieje tych ziem. „W obronie czci niewieściej” (1981, wyd. II poszerzone 2000) stanowi rezultat wieloletnich badań ksiąg sądowych wiejskich i swoisty pitawal staropolskiego prawa stosowanego przez sądami wiejskimi oraz królewskimi i szlacheckimi. Do grupy znakomitych monografii, stanowiących od chwili publikacji kanon biografistyki, należą wielokrotnie wznawiany „Franciszek Józef I” (1978, 1983, 1990) oraz „Habsburgowie” (1998, 2013). Wśród licznych opracowań popularnonaukowych wymienić należy także „Wzdłuż Wisły, Dniestru i Zbrucza. Wędrówki po Galicji” (Kraków 1998, 2016), „Grodzisko w czasach staropolskich” (2003). Wszystkie prace pisane są znakomitą polszczyzną, z głeboką znajomością szczegółów historycznych, a jednocześnie w sposób barwny, z subtelnym poczuciem humoru. Cechują one także liczne drobniejsze opracowania Profesora w periodykach i prasie codziennej (m.in. „Życie Literackie”, „Kultura”, „Przekrój”, „Dziennik Polski”). Na pograniczu opracowań ściśle naukowych i popularnonaukowych znajdują się rozprawy, stanowiące rezultat doskonałej znajomości źródeł: „Jana Kazimierza Haura wiejski poradnik prawny” (1972) oraz „Feliksa Boronia pielgrzymka do historii” (1984, wyd. 2 poszerzone 2020). W ramach serii „Dzieje Narodu i Państwa Polskiego” opracował Profesor Grodziski t. III: „Polska zniewolona” (1987, wspólnie z innymi). Współredagował wiele tomów różnych wydawnictw historycznych i encyklopedycznych.
Dorobek profesora Stanisława Grodziskiego obejmuje kilkaset pozycji. Wyżej wymieniono tylko najważniejsze opracowania monograficzne, charakteryzujące główne nurty zainteresowań bardzo aktywnego uczonego wielkiej miary, o znakomitym warsztacie naukowym, wielkiej samodyscyplinie i niezwykłej wręcz pracowitości. Do licznych prac doszły w ostatnich latach wspaniałe wspomnienia, obrazujące życie intelektualne Krakowa oraz Uniwersytetu w latach przełomów, w tym w okresie gdy Pan Profesor piastował funkcje Dziekana Wydziału Prawa i Administracji UJ (1978–1981) oraz prorektora UJ ds. studiów i studentów (1987–1990). Relację z promocji ostatnio wymienionej książki w Collegium Maius w 2017 r. można obejrzeć na kanale Youtube, zaś pełny tekst wystąpienia w czasopiśmie Polskiej Akademii Umiejętności.
We wrześniu 2019 r. Pracownia Wydawnictw Źródłowych, we współpracy z Katedrą Historii Prawa Polskiego, Katedrą Powszechnej Historii Prawa oraz Katedrą Historii Administracji i Myśli Administracyjnej i Zakładem Prawa Kościelnego i Wyznaniowego zorganizowały sesję naukową dedykowaną Panu Profesorowi, twórcy i wieloletniemu kierownikowi Pracowni. Mogliśmy wówczas wysłuchać wspaniałego wystąpienia Pana Profesora, jak zawsze przykładającego wagę do rzetelnych badań źródłowych i należytego wyciągania wniosków z doświadczeń historycznych.
Było to ostanie publiczne wystąpienie Pana Profesora na Wydziale Prawa i Administracji.
Takim go zapamiętamy: życzliwego, jasno i trafnie wytyczającego kierunki badań i standardy etyczne, uśmiechniętego Mistrza wielu pokoleń krakowskich historyków prawa, studentów i studentek Wydziału Prawa i Administracji.
Wraz ze śmiercią Pana Profesora Stanisława Grodziskiego nauka polska poniosła wielką stratę.
Prof. dr hab. Dorota Malec
Kierownik Pracowni Wydawnictw Źródłowych
10 czerwca 2020